Krótka historia Polaków w Berlinie
I. Początki osadnictwa. Polskie elity na dworze pruskim
1618 Powstało państwo o nazwie Brandenburgia-Prusy. Na czele, którego stanął książe Jan Zygmunt Hohenzollern, a następnie jego syn Jerzy Wilhelm. Ziemie, które obejmowało to księstwo ze stolicą w Berlinie były do czasu zawarcia traktatu welawsko- bydgoskiego (6 -XI -1657r.) lennem Rzeczypospolitej.
Źródło: 1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Traktaty_welawsko-bydgoskie 2.https://pl.wikipedia.org/wiki/Brandenburgia-Prusy
1692 Jerzy Lisiewski (1674- 1750) polski malarz. W Berlinie od 1692 roku. Zasłynął jako nadworny portrecista króla Prus. Jego córki oraz syn byli cenionymi artystami na dworach europejskich. W Berlinie pozostał aż do ostatnich swoich dni.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Georg_Lisiewski
1701 Teodor Lubieniecki (1654-1720) malarz, przybywa na zaproszenie króla Prus, Fryderyka I (1657-1713). Rok później zostaje rektorem Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Źródło: 1.http://www.bkpan.poznan.pl/biblioteka/JW70/poniat.htm 2.https://pl.wikipedia.org/wiki/Teodor_Lubieniecki
1722 W okolicach dzisiejszego Checkpoint Charlie znajdowały się podobno ambasady austriacka, francuska i polska. W pobliżu ich za zgodą króla Prus Fryderyka Wilhelma I rozpoczęto odprawianie Mszy Św. katolickie w prowizorycznej kaplicy. O czym bp. wrocławski w 1746 roku informował papieża.
Źródło: http://salezjanie.pl/czytelnia/historia-polskiej-misji-katolickiej-w-berlinie . Henryk Żurek
1738 Generał Jan Bronikowski (1679-1765) formułuje oddziały ułanów polskich w pruskim wojsku. W późniejszym czasie generałami pruskiej armii zostają, m.in. Karol Bogusławski (1758-1817), Albert Bogusławski (1835-1905), Antoni Radziwiłł (1775-1833), Wilhelm Radziwiłł (1797-1870), Bogusław Radziwiłł (1809-1873), Karol Ludwik Bronikowski (1766-1842), Theophil Podbielski (1814-1879).
Źródło: Polen in Berlin und ihr Milieu. Stefan Liman
1744 Jan Gockowski (1710-1775), kupiec, przybywa do Berlina. Po roku 1746 zostaje największym producentem jedwabiu w Prusach. W 1761 r. założył Królewską Manufakturę Porcelany.
Źródło: http://www.witoldpronobis.pl/aktualno/Polacy%20w%20Berlinie%20Nike.pdf . Witold Pronobis
1764 Daniel Chodowiecki (1726-1801), malarz, zostaje wicedyrektorem Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Daniel_Chodowiecki
1765 Marianna z Ciecierskich Skórzewska (1741-1773), herbu Rawicz wielka dama poczdamskiego dworu. Przyjaciółka króla Prus Fryderyka II, który o jej nieprzeciętnych przymiotach osobistych pisał w liście do Voltera. Dzięki niej Prusy otrzymywały niezwykle cenne, tajne informacje na temat polityki polskiej. Zmarła 16.11.1773r. w Berlinie. Została pochowana katedrze św. Jadwigi. W późniejszym czasie prochy jej zostały przeniesione na cmentarz św. Jadwigi przy Liesenstrasse. Dziś grób jej nie istnieje.
Źródło: Za zachodnia miedzą, str. 270-277. Stanisław Szenic
1774 Biskup Ignacy Krasicki (1735-1801), konsekruje Katedrę pw. św. Jadwigi Śląskiej. W 1801 r. umiera w Berlinie i zostaje pochowany w Katedrze. W 1829 r. jego prochy zostają przeniesione do Gniezna.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Krasicki
1796 Antoni Radziwiłł (1775-1833) nabywa pałac Schullenburgów przy Wilhelmstrasse 77.
Źródło: http://www.witoldpronobis.pl/aktualno/Polacy%20w%20Berlinie%20Nike.pdf . Witold Pronobis
1809 Rozpoczyna swoją działalność edukacyjną Uniwersytet Wilhelma Friedricha.
Na przestrzeni wieków na berlińskich uczelniach wiedzę zdobywają m.in. Stanisław Moniuszko, Karol Libelt, Wojciech Trąmpczyński, Hipolit Cegielski, Stefan Cegielski, Karol Marcinkowski, Wojciech Korfanty, Marian Seyda, Stanisław Ligoń, Feliks Nowowiejski, Wojciech Cybulski.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Uniwersytet_Humboldt%C3%B3w_w_Berlinie
1817 Powstaje pierwsze polskie stowarzyszenie akademickie Związek Przyjaciół.
Źródło: Polacy w Berlinie : przyczynek do historji wychodŸtwa [!] polskiego w Berlinie i po prawym brzegu Łaby. Według materiału zebranego przez Antoniego Gołąbka, str 11. Jan KaŸmierczak
1826 Atanazy Raczyński (1788-1874) w Berlinie. W roku 1842 zakupił działkę przy Placu Królewskim, na którym dziś stoi Reichstag.
Źródło: 1. Polacy w Berlinie, str.82. Dorota Praszałowicz 2. http://www.witoldpronobis.pl/aktualno/Polacy%20w%20Berlinie%20Nike.pdf . Witold Pronobis
1831 Liberalne środowiska berlińskie entuzjastycznie przyjmują polskich uchodźców po upadku powstania listopadowego.
Źródło:Przebudź się, serce moje i pomyśl, str 216. Praca zbiorowa
1841 Wojciech Cybulski (1808-1867), językoznawca, zostaje wykładowcą na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma.
Źródło: 1.https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_Cybulski 2. Polacy w Berlinie, str.82. Dorota Praszałowicz
1845 Cyprian Kamil Norwid (1821-1883) poeta, dramatopisarz, prozaik, malarz, rzeźbiarz,znawca muzyki, tłumacz. Jesienią tego roku przybywa do Berlina. W oczekiwaniu na paszport, w ambasadzie rosyjskiej otrzymuje propozycję współpracy z policją carską lub jak podają inne źródła zatrudnienie na intratnej posadzie w dyplomacji rosyjskiej. W wyniku odmowy, a następnie prowokacji ze strony rosyjskiej, zostaje aresztowany przez władze pruskie. W areszcie i w szpitalnym więzieniu spędza pięć tygodni, gdzie pobyt ten okupił zaburzeniami słuchu. W sierpniu 1846 zostaje wydalony z Prus.
Źródło: Polacy w Berlinie, str.85. Dorota Praszałowicz
1848 Rewolucja Marcowa. Uwolnienie 254 polskich więźniów politycznych. Porucznik Gustaw Leński (1814-1848) ginie na barykadzie przy Friedrichstrasse.
Źródła:
1. Przebudź się, serce moje i pomyśl, str 216/ 217. Praca zbiorowa
2. http://www.dw.com/pl/polski-udzial-w-niemieckiej-rewolucji/a-15848447
1848 Polacy w Sejmie Pruskim (Landtag). W ławach Landtagu, m.in. zasiadali ks. Piotr Wawrzyniak, ks. Józef Szafranek, Karol Libelt, Wojciech Cybulski, Wilhelm Radziwiłł, Atanazy Raczyński, Bogusław Fryderyk Radziwiłł, Marcin Gorzołka.
Źródło: Posłowie Polscy W Berlinie 1848-1928. Lech Trzeciakowski
1848 August Cieszkowski (1814- 1894) hrabia, polityk, filozof. W 1848 roku deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego. W latach 1848-1855 zasiadał w Landstagu, a od 1859 do 1868 był przewodniczącym Koła Polskiego pruskim sejmie. W 1850 roku odmówił przyjęcia stanowiska ministra finansów.
Źródło: 1.https://pl.wikipedia.org/wiki/August_Cieszkowski 2. Polacy w Berlinie, str.83. Dorota Praszałowicz
1849-1879 Karol Forster (1800-1879) literat, edytor. Ostatnie 30-lat życia spędził w Berlinie. Zmarł w swoim mieszkaniu przy Charlottenstrasse 89, dnia 9 listopada 1879 roku.
Źródło: Berlińskie listy Karola Forstera z lat 1857-1879. Roman Jaskuła
1851-1853 Antoni Kątski (1817-1899) pianista, kompozytor. Podczas swojego dwuletniego pobytu nad Szprewą piastował urząd nadwornego pianisty. Skomponował w Berlinie m.in. Marsz Koronacyjny dla Wilhelma I oraz uwerturę dla uczczenia 150-lecia państwa pruskiego. Uhonorowany m.in. orderem Orła Czerwonego, drugim najwyższym wśród pruskich odznaczeń.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_K%C4%85tski
1865 Franz Xaver Scharwenka (1850-1924), przybywa z Szamotuł do Berlina polsko-niemiecki kompozytor (m.in."Taniec Polski, e mol, Op.3, No1"), pianista, pedagog, założyciel szkół muzycznych, autor "Methodik des Klavierspiels". Jego grób znajduje się na Alter St.- Matthäus-Kirchhof w Berlinie.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Xavier_Scharwenka
1866 Zygmunt Gorgolewski (1845-1903) wybitny polski architekt. W latach 1866-1871 studiował architekturę w Berlinie. Następnie przez sześć lat piastował funkcję profesora pomocniczego na królewskiej Akademii Budownictwa. Jego projektem jest m.i.n Berliner Dom, pałac Bellevue oraz Kaiser- Wilhelm-Brücke.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Gorgolewski
1871 Polacy w Parlamencie Rzeszy (Reichstag). Ze znanych Polaków posłami do Reichstagu byli: ks. Paweł Brandys, Wojciech Korfanty, Ferdynand Radziwiłł, Wojciech Trąmpczyński, Stefan Cegielski, Władysław Seyda, Maciej Mielżyński.
Źródło: Posłowie Polscy W Berlinie 1848-1928. Lech Trzeciakowski
1881 Aleksander Brückner (1856-1939), do 1924 prowadzi katedrę slawistyki na Uniwersytecie Wilhelma Fryderyka.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Br%C3%BCckner
1886 Julian Fałat (1853-1929), malarz, do 1895 roku przebywa w Berlinie i maluje dla dworu pruskiego, zaś w latach 1895-1902 Wojciech Kossak (1856-1942), malarz, pracował pod patronatem cesarza Niemiec, Wilhelma II (1859-1941).
Źródło: Polacy w Berlinie, str.85. Dorota Praszałowicz
1889 Stanisław Przybyszewski (1868-1927), pisarz, do 1898 roku mieszkał w Berlinie, czołowa postać bohemy berlińskiej. Szerzył radykalny pogląd "sztuki dla sztuki". W 1893 roku został redaktorem naczelnym "Gazety Robotniczej". Przypisuje mu się autorstwo "Listu otwartego ks. Ściegiennego do polskiego ludu pracującego" rozkolportowanego przez ruch socjalistyczny w dziesiątkach tysięcy egzemplarzy.
Źródło: Przybyszewski. Stanisław Helsztyński
II. Masowy napływ ludności polskiej zaboru pruskiego do Berlina.
1865 Karol Loeckell (1810-1876), Niemiec, zakłada polską organizację Towarzystwo Polsko-Katolickie. Dwa lata później powstaje Towarzystwo Przemysłowców Polskich. W 1876 zostają założone pierwsze polskie organizacje charytatywne. W 1877 roku rozpoczyna działalność Towarzystwo Polek pod opieką Matki Boskiej Częstochowskiej, a w 1896 r. "Skarbona", rok później "Oświata". W okresie 1817-1919 w Berlinie istniały 372 polskie organizacje.
Źródła:
1. Polski Berlin, str.33 Andrzej Stach
2. Berlin - polskie godziny, str.9/13. Wiesław Danielak
3. Polacy w Berlinie 1918-1945, str. 19,22,29. Anna Poniatowska
4. Życiorys Własny, str. 156 -161. Władysław Berkan
1873 Bogdan Hutten Czapski (1851-1937), ordynat smogulecki (Wielkopolska), major armii pruskiej. W 1895 roku otrzymał nominację na dziedzicznego członka Izby Panów (izba wyższa dwuizbowego parlamentu w Landstagu Prus). Przeciwnik Koła Polskiego w Reichstagu. Szczególne zasługi oddał w służbie dyplomatycznej jako negocjator w wielu kwestiach polityki zagranicznej Niemiec.
Źródło: Polacy w Berlinie, str.82. Dorota Proszałowicz
1876 Dr Med. Sylwester Robiński wydaje roczniki (kalendarze) " Notatki Berlińskie".
Źródło: Polacy w Berlinie : przyczynek do historji wychodźtwa [!] polskiego w Berlinie i po prawym brzegu Łaby. Według materiału zebranego przez Antoniego Gołąbka, str 14. Jan Kaźmierczak
1877 (19,20 marzec)- Polscy robotnicy, jako tania siła robocza zarzewiem dwudniowych zamieszek ulicznych w okolicach Aleksanderplatz.
Źródło: Polska- Kresy- Polacy. Praca zbiorowa.Polacy przyczyną zajœść ulicznych w Berlinie w 1877r., str.81. Tomasz Szarota
1877 "Wiadomoœci Berlińskie". Ukazał się pierwszy numer polskiej gazety nad Szprewą.
Źródło: Polacy w Berlinie 1918-1945, str.27. Anna Poniatowska
1879 Według danych Policji Berlińskiej pod koniec tego roku w mieście było już zameldowanych 30 tysięcy Polaków.
1880 Władysław Berkan (1859- 1941) krawiec, handlowiec, działacz społeczny. W latach 1880-1917 czynnie uczestniczył w życiu politycznym polskiego środowiska nad Szprewą. Był współzałożycielem, jak i przewodniczył licznym polskim organizacjom, m.in. Towarzystwu Pożyczkowemu "Skarbona", Towarzystwu Polskich Przemysłowców, Związkowi Towarzystwa Polskiego, Towarzystwu Polsko- Katolickiemu, Towarzystwu "Oświata". W 1917 roku osiadł w Poznaniu. Autor wspomnień "Życiorys Własny" będących skarbnicą wiedzy o życiu Polaków w stolicy Niemiec na przełomie XIX i XX wieku.
Źródło: 1. Życiorys własny. Władysław Berkan 2. https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Berkan
1885 Józef Konstanty Janiszewski, organizator tajnych kółek socjalistów w Berlinie. Od 1889 roku wydawał Gazetę Robotniczą. Ściśle współpracował z Augustem Bebelem, otrzymując od niego wsparcie finansowe i polityczne. W 1891 roku Towarzystwo Przemysłowców Polskich uchwaliło korektę do statusu wykluczającą z organizacji członków i sympatyków Polskiej Partii Socjalistycznej. W ślad za nimi poszły inne polskie towarzystwa, co spowodowało zmniejszenie aktywności działań polskich socjalistów w stolicy Niemiec.
Źródło: 1.https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Konstanty_Janiszewski 2. Przybyszewski. Stanisław Helsztyński
1893 Polacy wnoszą szczególny wkład w budowanie wpływów kościoła katolickiego w protestanckiej stolicy zjednoczonych Niemiec. Zaczynają powstawać katolickie świątynie w 1893 r. kościół pw. św. Pawła - Moabit, w 1893 roku kościół pw. św. Sebastiana - Wedding, w 1894 roku kościół pw. św. Piusa V - Friedrichhain, w 1897 roku. kościół pw. św. Klary - Rixdorf, w 1898 roku kościół pw. Serca Jezusowego - Charlottenburg, w 1905 roku kościół pw. Najświętszej Marii Panny - Kreuzberg, w 1907 roku kościół pw. św. Bonifacego - Neukölln.
1895 Gertruda Konatkowska (1895-1966), pianistka, profesor Akademii Muzycznej w Poznaniu. Urodziła się w Berlinie. Była córką Stanisława, znanego działacza Polonii Berlińskiej, właściciela dużej piekarni.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Gertruda_Konatkowska
1896 Wychodzi pierwszy numer "Dziennika Berlińskiego".
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziennik_Berli%C5%84ski
1896 Powstaje Polskie Towarzystwo Szkolne "Oświata". Reaktywowane po II wojnie światowej w 1988 roku.
Źródło: 1. Polacy w Berlinie 1918-1945, str.22. Anna Poniatowska 2. Polski Berlin, str 103. Andrzej Stach
1898 Feliks Nowowiejski (1877- 1946) kompozytor, dyrygent, pedagog, organista-wirtuoz, organizator życia muzycznego, szambelan papieski. Studiował w berlińskim konserwatorium im. Juliusa Sterna oraz w Królewskiej Akademii Sztuki. W Berlinie prowadził ożywioną działalność kompozytorską i wirtuozowską skomponował oratorium "Quo Vadis". Współpracował m.in. z chórem "Harmonia", równocześnie dał się poznać jako wybitny organista.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Feliks_Nowowiejski
1903 Powstaje Polska Federacja Rad Parafialnych Berlina i okolicy, w której skład wchodzą 24 komitety.
Źródła:
1. Polacy w Berlinie : przyczynek do historji wychodźtwa [!] polskiego w Berlinie i po prawym brzegu Łaby. Według materiału zebranego przez Antoniego Gołąbka, str. 259-282. Jan Kaźmierczak
2. Z kart historii "Polskiego Kościoła" w Berlinie.(Tekst znajduje się na tejże stronie internetowej w "Przechowalni")
1904 -1917 Prof. Jan Czochralski, chemik, pracował w aptece - drogerii dr. A. Herbranda w Altglienicke, następnie w laboratorium Kunheim&Co w Niedershönweide oraz w laboratoriach badawczych koncernu AEG i Kanelwerk Oberspree. Twórca metody wzrostu kryształów zwanej również "Metodą Czochralskiego".
Źródło: https://www.google.de/?gws_rd=ssl#q=czochralski
1910 Według spisu ludności w Prusach, w Berlinie i okolicy zamieszkuje 81 369 Polaków. Jednakże nieoficjalnie mówi się o liczbie między 100 a 200 tysięcy.
Źródło: Polacy w Berlinie 1918-1945, str.119. Anna Poniatowska
1910 Roman Maciejewski (1910-1998) polski kompozytor, twórca wybitnego dzieła Missa pro defunctis (Requiem). Urodzony w Berlinie, gdzie w latach 1916-1919 ukończył konserwatorium im. Juliusa Sterna w klasie fortepianu. Po odzyskaniu niepodległości rodzina Maciejewskich wróciła do ojczyzny i zamieszkała w Lesznie.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Maciejewski
1914 "Tragedia Moabicka" - dzieciom polskim odmówiono uroczystości pierwszo-komunijnej w języku ojczystym. Interwencja policji zakłóciła porządek ceremonii.
Źródło: Polacy w Berlinie : przyczynek do historji wychodźtwa [!] polskiego w Berlinie i po prawym brzegu Łaby. Według materiału zebranego przez Antoniego Gołąbka, str 283- 296. Jan Kaźmierczak
1914-1918 Pierwsza wojna światowa. W berlińskich kościołach katolickich znajdują się tablice poległych lub zaginionych na frontach I wojny światowej. Wśród setek nazwisk odnajdujemy sporo nazwisk polskich m.in. w Bazylice Rosenkranz (Steglitz), w kościele pw. św. Antoniego (Oberschöneweide), w kościele St.Clara (Neukölln); w kościele Herz Jesu (Tempelhof).
Źródło: Opracowanie własne
1918-1921 Polacy powracają do niepodległej ojczyzny.
Źródło: Polacy w Berlinie 1918-1945, str.84/85. Anna Poniatowska
III. Okres międzywojenny.
1918 Powstaje Poselstwo Polskie w Niemczech. Polską rację stanu reprezentuje w Berlinie konsul Karol Rose.
Źródło:Wspomnienia Berlińskie, str. 115/ 116. Karol Rose
1920 Z połączenia ośmiu miast oraz pięćdziesięciu sześciu wiosek powstaje "Wielki Berlin".
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Berlin
1922 27 sierpnia 1922 r. założono Związek Polaków w Niemczech z siedzibą w Berlinie. W 1933 r. organizacja przyjmuje jako swój symbol znak Rodła (projekt Janiny Kłopockiej).
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Polak%C3%B3w_w_Niemczech
1925 Według spisu powszechnego ludności, Polaków było w Berlinie 19 388, natomiast z danych raportu konsularnego z 1927 r. stolicę Niemiec zamieszkiwało około 35 tysięcy Polaków.
Źródło:Polacy w Berlinie 1918 - 1945, str.121. Anna Poniatowska
1925-1935 Major Jerzy Sosnowski (1896-1942?), oficer polskiego wywiadu wojskowego. Kierował w Berlinie zwerbowaną przez siebie siatką wywiadowczą, która dostarczała dokumenty i informacje z Abwehry i Reichswehry. W 1934r. został aresztowany i skazany na dożywocie. W1936r. wymieniony na siedmiu agentów niemieckiego wywiadu zatrzymanych w Polsce.
Źródło:Rotmistrz. Marian Zacharski
1927 Uroczyste otwarcie Domu Polskiego Dresdener Strasse 52 .
Źródło:Polacy w Berlinie 1918 - 1945, str.159. Anna Poniatowska
1931 Konstanty Ildefons Gałczyński (1905-1953 ) polski poeta. W latach 1931-1933 piastował funkcję attache kulturalnego w Ambasadzie RP.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstanty_Ildefons_Ga%C5%82czy%C5%84ski
1932 W Berlinie działają 63 polskie organizacje.
Źródło:Polacy w Berlinie 1918 - 1945, str.171 - 173. Anna Poniatowska
1933 8 luty. Zostaje założony Centralny Bank Spółdzielczości Polskiej (Bank Słowiański) przy Potsdamer Strasse 61.
Źródło:Polacy w Berlinie 1918 - 1945, str.307. Anna Poniatowska
1934 Rozpoczyna działalność Ambasada Polska przy Kurfürsternstrasse 136.
Źródło:Polski Berlin, str. 123. Andrzej Stach
1938 Kongres Polaków w Berlinie. Ogłoszenie pięciu prawd Polaków.
Źródło:Polacy w Berlinie 1918 - 1945, str.204. Anna Poniatowska
IV. Druga wojna światowa
1939 Pierwszego września ogłoszono pierwszy alarm lotniczy nad Berlinem. Fakt pojawienia się dwóch polskich samolotów został odnotowany w dokumentacji ochrony przeciwpożarowej. Źródło W.Danielak, Berlin-polskie godziny. Str.55.
1939 Wrzesień, rozpoczęcie II wojny światowej. Niemieckie władze polityczne wprowadziły zakaz działalności i konfiskatę majątku wszystkich polskich organizacji działających na terenie Niemiec.
Źródło:Wywiad, Sabotaż, Dywersja Polski Ruch Oporu w Berlinie, str.11. Juliusz Pollack
1939 Polacy podejmują działalność konspiracyjną na terenie Berlina. Pracują tu służby wywiadowcze AK, ZWZ-AK, wojskowy wywiad brytyjski. Polacy są także członkami "Czerwonej Orkiestry". AK przeprowadzała również akcje dewersyjne oddział "Kosa-Zagra" dokonał trzech zamachów bombowych na stacje kolei miejskiej, m.in. 24-02-1943 roku na Bahnhof Friedrichstrasse.
Źródło:Wywiad, Sabotaż, Dywersja Polski Ruch Oporu w Berlinie, str.137. Juliusz Pollack
1939 Wprowadzono przymus pracy na okupowanych ziemiach polskich. Do Berlina i okolicy skierowano tysiące robotników, których rozlokowano w ponad trzech tysiącach miejsc m.in. Kz Schoneweide, Kz Lichtenfelde. Ich groby znajdują się w dziewiętnastu miejscach na terenie metropolii m.in. na Friedhof Treptow, Kiefholzstrasse 221-222. St.Hedwig Friedhof Hohenschönhausen. Tablice upamiętniające polskich robotników przymusowych usytuowane są na Parkfriedhof ( Marzahn), Grenzstrasse 16 (Wedding), Wismaner Strasse 21 ( Lichtenfelde).
Źródło:1. Berlin Wspomnienia Polaków z robót przymusowych w stolicy III Rzeszy w latach 1939 - 1945, str5 / 6,str. 12 2. Info. tablice opr. własne.
1941 23 marca polskie dywizjony bombowe 300 i 301 wchodzące w skład brytyjskich sił powietrznych (RAF), po raz pierwszy dokonały nalotu bombowego na Berlin.
1941 W listopadzie przybywa do Berlina ex-premier rządu sanacyjnego Leon Kozłowski (1892-1944) Podobno prowadził rozmowy z Niemcami w sprawie utworzenia rządu kolaboracyjnego.
Źródło: 1.https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_Koz%C5%82owski
1942 Z 20 na 21 czerwca Władysław Lenczewski po brawurowej akcji w Zeughausie wykradł z wystawy na której prezentowano zdobyczne trofea z września 1939 roku, buławę marszałka Rydza -Śmigłego.
Źródło: Berlin Wspomnienia Polaków z robót przymusowych w stolicy III Rzeszy w latach 1939 - 1945, str. 211-214.
1943 16 październik. Stefania Przybył żołnierz wywiadu AK skazana na śmierć wyrokiem Sądu Ludowego. Dokonuje brawurowej ucieczki z pilnie strzeżonego więzienia Alt- Moabit. Historia berlińskiego więzienia nie odnotowuje drugiego takiego przypadku.
Źródło: Wywiad, Sabotaż, Dywersja Polski Ruch Oporu w Berlinie, str.78. Juliusz Pollack
1934-1945 Plötzensee. W wyniku egzekucji ścięcia głowy gilotyną w latach terroru nazistowskiego (1934-1945) stracono 253 Polaków, m.in.: ewangelickiego bp. Juliusza Bursche (1862-1942), Zdzisława Maszewskiego (1914-1944), Józefa Szmechta (1900-1942), Józefa Sikorskiego (1905-1942), Monikę Dymską (1918-1943).
Źródło: 1. Zapis pochodzi z folderu informacyjnego o Miejscu Pamięci Plötzensee. 2. href="http://p-w-b.eu/lista.html">http://p-w-b.eu/lista.html
1945 W ostatniej bitwie II wojny światowej, w szturmie na Berlin uczestniczyły polskie oddziały: 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki (1 Armia Wojska Polskiego), 2 Pomorska Brygada Artylerii Haubic, 6 Samodzielny Warszawski Zmotoryzowany Batalion Pontonowo - Mostowy, 1 Samodzielna Brygada Moździerzy.
Źródło: 1.http://www.gp24.pl/polska-i-swiat/art/4728615,bitwa-o-berlin-jak-polacy-zdobywali-miasto-hitlera-zobacz-archiwalne-zdjecia-wideo,id,t.html
1945 maj Zamek Charlottenburg stał się na kilka dni główną kwaterą dowództwa 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
Źródło:Berlin - polskie godziny, str. 62. Wiesław Danielak
1945 maj Biało-czerwona flaga na Kolumnie Zwycięstwa. Zatknięcia flagi dokonują kanonier Aleksander Karpowicz, kanonier Eugeniusz Mierzejweski, kapral Antoni Jabłoński, plutonowy Kazimierz Otap oraz podporucznik Stefan Pawełczyk.
Źródło:Berlin - polskie godziny, str. 67. Wiesław Danielak
1945 Berlin Zachodni. Powojenni działacze ZPwN założyli Komitet Repatriacyjny.
Źródło: Paszport nie ma żadnego znaczenia. Transodra. Wspomnienia Bolko Klimka
1945 Berlin Zachodni. Po zakończeniu działań wojennych w zachodniej strefie okupacyjnej pozostało z przyczyn politycznych kilka tysięcy Polaków. Byli to więźniowie obozów koncentracyjnych, pracy, jeńcy wojenni oraz Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Alianci tą grupę ludności określali displaced person w skrócie dipisi.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Dipisi
1939-1945 W hołdzie poległym parafianom na frontach II wojny światowej ufundowano w świątyniach katolickich tablice, na których znajdują się polskie nazwiska, m.in. w kościele pw. św. Piusa V, w kościele pw. św. Sebastiana, w kościele pw. św. Klary.
Źródło:Opracowanie własne
V. Lata powojenne 1945-1989
1945 Podzielenie Berlina na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, angielską, francuską i radziecką.
1945-1950 Polacy z Berlina w ramach repatriacji osiedlają się w Szczecinie i Gorzowie Wielkopolskim. Ocalałe z pożogi wojennej sztandary organizacji działających przy kościele św. Pawła ( sztandar żałobny, kościelny, Towarzystwa Polek "Wanda") przekazano do Szczecina.
Źródło: Berlin - polskie godziny, str. 19. Wiesław Danielak 2. Paszport nie ma żadnego znaczenia. Wspomnienia Bolko Klimka. Transodra Online.
1947 Berlin Zachodni. Powoli reaktywuje się ZPwN w Berlinie. Parafia St. Paulus staje się przystanią dla Polaków. Wznowił działalność chór "Organ" pod kierownictwem Bernarda Grzecha.
Źródła:
1. Berlin - polskie godziny, str. 19.
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zwi%C4%85zek_Polak%C3%B3w_w_Niemczech
3. My berlińczycy, str 266. Robert Traba (red.).
1952 Berlin Wschodni. W rosyjskiej strefie okupacyjnej zlikwidowano wszystkie polskie organizacje.
Źródło: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Slaskie_Studia_Historyczno_Teologiczne/Slaskie_Studia_Historyczno_Teologiczne-r2004-t37-n1/Slaskie_Studia_Historyczno_Teologiczne-r2004-t37-n1-s22-30/Slaskie_Studia_Historyczno_Teologiczne-r2004-t37-n1-s22-30.pdf
1953 Berlin Wschodni. 6 października rozpoczęła działalność Ambasada RP.
Źródło: Polski Berlin, str. 123. Andrzej Stach
1953 Berlin Wschodni. Utworzono Polski Ośrodek Duszpasterski przy kościele St. Marien w dzielnicy Karlshorst. Źródło: http://salezjanie.pl/czytelnia/historia-polskiej-misji-katolickiej-w-berlinie, Henryk Żurek.
1956 W radzieckiej strefie okupacyjnej, po nieudanej próbie reaktywacji polskich organizacji , w kwietniu otwarto Polski Instytut.
Źródło: My Berlińczycy! Wir Berliner! Historia polsko- niemieckiego sąsiedztwa, str.263. Robert Traba (red.).
1961 Powstanie muru berlińskiego. Podział miasta na dwie części - zachodnią i wschodnią.
Źródło:https://pl.wikipedia.org/wiki/Berlin_Zachodni.
1963 Mjr Ryszard Obacz, szef Wydziału Pilotowania Instytutu Naukowo-Badawczego Wojsk Lotniczych wraz z rodziną, dwuosobowym treningowym Biesem TS-8 wylądował w Berlinie Zachodnim. Była to pierwsza udana próba uprowadzenia polskiej maszyny latającej w tym kierunku. W latach 1963-1986 dokonano kilkunastu porwań polskich samolotów pasażerskich PLL LOT, jak i szkolno-sportowych będących własnością polskich aeroklubów które, wylądowały za berlińskim murem.
Źródło: http://nowahistoria.interia.pl/kartka-z-kalendarza/news-10-lipca-1963-r-ucieczka-majora-ryszarda-obacza-do-berlina-z,nId,1848729.
1963-1979 Berlin Zachodni stał się ulubionym miejscem spotkań polskich artystów. Przebywali tu W. Gombrowicz, M. Hłasko, Z. Herbert, St. Lem, E. Lipska, itd.
Źródło: My Berlińczycy! Wir Berliner! Historia polsko-niemieckiego sąsiedztwa, str.286. Robert Traba (red.).
1964 Berlin Wschodni. Życie polonijne toczyło się tutaj głównie przy kościele St. Marien w Karlshorst, w którym posługę duszpasterską sprawowali księża salezjanie. W pobliżu działał Polski Ośrodek Kultury i Informacji oraz szkoła polska.
Źródło: My berlińczycy, str.266. Robert Traba (red.).
1967 Peter Raina (1935- ), hindus, historyk, doktorant Uniwersytetu Warszawskiego. Działacz opozycji w PRL-u oraz polskich środowisk politycznych w RFN. Badacz historii polskiego kościoła katolickiego. Autor wielu książek.Wydalony z Polski w 1967 roku. Historia jego małżeństwa z Barbarą Wereszczyńską zwerbowaną przez Departament I MSW, jako tajny współpracownik o pseudonimach "Weba" i "Sehu" stało się kanwą autobiograficznej książki "Bliski szpieg' oraz materiałem na podstawie, którego Teatr Telewizji Polskiej zrealizował spektakl "Gry operacyjne"..
Źródła:
1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Peter_Raina
2. http://www.fronda.pl/a/peter-raina-znany-historyk-bohaterem-teatru-telewizji,3819.html
1972 Wzniesiono pomnik Polskiego Żołnierza i Niemieckiego Antyfaszysty w Parku Friedrichhain.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_%C5%BBo%C5%82nierza_Polskiego_i_Niemieckiego_Antyfaszysty
1980-1982 Na przełomie tych lat datuje się wzmożoną liczbę uprowadzeń polskich samolotów do Berlina Zachodniego, których dokonują etatowi pracownicy lotnictwa, instruktorzy,wojskowi, jak i osoby cywilne. Był to jeden ze sposobów ucieczki z PRL-u na Zachód. Poniżej niepełna historia porwań:

1. 1969-19-październik. Ił-18 PLL LOT. Warszawa - Berlin Wschodni, uprowadzony przez dwóch młodych ludzi, obywateli NRD.
2. 1970-7-sierpień. An-24 PLL LOT, Szczecin-Katowice.
3. 1978-30-sierpień. Tu-134 PLL LOT,Gdańsk- Berlin Wschodni, porwany przez obywatela NRD, Hansa Tiede.
4. 1980-8-grudzień. An-24 PLL LOT. Zielona Góra-Warszawa, porwany przez Andrzeja Perka.
5. 1980-21-grudnia. Katowice-Warszawa, porwany przez Andrzeja Sochę.
6. 1981-21-lipiec. An-24 PLL LOT. Katowice – Gdańsk.
7. 1981-22-sierpień. An-24 PLL LOT. Wrocław-Warszawa. Uprowadzony przez Jerzego Dygasa.
8. 1981-18-wrzesień. An-24 PLL LOT. Katowice - Warszawa, porwany przez dwunastoosobową grupę.
9. 1982-12-luty. An-24 PLL LOT. Warszawa - Wrocław, porwany przez kpt. Czesława Kudłeka.
10. 1982-30–kwiecień. An-24 PLL LOT. Warszawa-Wrocław, uprowadzony przez ośmiu porywaczy.
11. 1982-12-czerwiec. Jak 2A z Aeroklubu Wrocławskiego, porwany przez pilota Andrzeja Ignaciaka.
12. 1982- 22-listopad. An-24 PLL LOT. Wrocław- Warszawa, porwany przez 22-letniego funkcjonariusza ZOMO.
13. 1984-15-wrzesień. An-2 z Aeroklubu Zielonogórskiego, porwany przez pilota Jana Zytkę i Mieczysława Szejnę.
14. 1986-11-marzec. Samolot sanitarny Jak 2, Aeroklub Ziemi Lubuskiej, porwany przez pilota sanitarnego Edwarda Kruka.

Źródło: Opracowano na podstawie informacji internetowych.

1981 Karol Borsuk, dyrygent, pedagog, kompozytor, chórmistrz, juror festiwali muzycznych. Wybitna postać polskiego życia kulturalnego w Berlinie. Wykłada w Musikschul Reinickendorf, jest dyrygentem Sinfonisches Ensamble Reinickendorf, Lichterfelder Chorkreises, Frauenchor Spandau, kierował również polskim chórem Auxilium działającym przy PMK. Koncertował m.in. We Włoszech, Francji, Austrii, Szwajcarii, Polsce, na Węgrzech, a w Berlinie m.in. w słynnej Berlińskiej Filharmonii i w Konzerthaus na Gendarmenmarkt. W jego dorobku kompozytorskim znajdują się utwory instrumentalne, symfoniczne, chóralne m.in. "Spandauer Messe", "Misdroy Messe","Salve Regina", "Epilog"; "Quo Vadis", "Gloria".
Źródła:
1. Polski Berlin, str 79. Andrzej Stach.
2. http://images.google.de/imgres?imgurl=http://www.rockinberlin.pl/gallery/02-dyrygent.jpg&imgrefurl=http://www.rockinberlin.pl/spotkania
3. Nasze Słowo nr. 2, str 3, Luty 2010. "Berlin: Koncert". Henryk Żurek
1981 25 grudnia. Biskup Berlina, ks. kardynał Joachim Meissner wydał edykt założycielski posługi kapłańskiej w języku polskim w zachodniej strefie okupacyjnej Berlina.
Źródło: 25 lecie Polskiej Misji Katolickiej W Berlinie, str. 2. Praca zbiorowa.
1982 Został założony Polski Ośrodek Katolicki ( od 1997 r. Polska Misja Katolicka), który miał swoją siedzibę w 1982 r. w kościele St. Ludgerus (Tiergarden), w tym samym roku w kościele Herz Jesu (Charlottenburg). W 1983r. styczeń Johannes Bazylika (Kreuzberg), styczeń 1984 r. kościół Maria Regina (Reinickendorf) a od 1985r. kościół Jana Kapistrana (Tempelhof).
Źródło: List Parafialny, str.23. Wydanie specjalne 2007r.
1983 23 październik. Podczas uroczystej Mszy św. w kościele St. Marien na Karlshorst, ks. kardynał Józef Glemp poświęcił obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Jak podają świadkowie tamtego wydarzenia służby bezpieczeństwa "Stasi"otoczyły szczelnie drogę łączącą S-Bahn Karlshors z kościołem.
Źródło: 90 Jahre kath. Gemeinde St. Marien Berlin-Karlshorst, str. 47.
VI. Okres przemian polityczno-ekonomicznych
1989 Obalenie muru berlińskiego. Berlińskie stacje radiowe rozpoczynają nadawanie audycji w języku polskim. W 1992 na falach eteru pojawia się audycja w języku polskim Radia Multi Kulti.
Źródło: Opracowanie własne.
1989-1991 Działalność polskiego targowiska w okolicach Potsdamer Platz spotyka się z ostrym sprzeciwem władz politycznych miasta.
Źródło: Polski Berlin, str. 95- 97. Andrzej Stach.
1994 Podaje się do obiegowej wiadomości, że Polaków w Berlinie jest znowu około 100 tysięcy.
Źródło: Opracowanie własne.
1995 Ukazał się pierwszy numer miesięcznika informacyjno-reklamowego "Kontakty".
Źródło: Opracowanie własne.
1995 Odsłonięto ponownie Pomnik Żołnierza Polskiego i Niemieckiego Antyfaszysty (Friedrichshain). Umiejscowiono dodatkowo na nim tablice w języku polskim i niemieckim upamiętniające ofiary niemieckiego terroru i organizacje zbrojne polskiego podziemia oraz cały niemiecki ruch antyfaszystowski działający w latach II wojny światowej.
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_%C5%BBo%C5%82nierza_Polskiego_i_Niemieckiego_Antyfaszysty
1996 Wizyta Jana Pawła II w Berlinie.
Źródło: Opracowanie własne.
2004 Polski kościół zostaje przeniesiony do Bazyliki pw. św Jana Chrzciciela (Kreuzberg).
Źródło: List Parafialny, str.40. Wydanie specjalne
2004 "23 sierpnia, Friedhof St. Hedwig Liesenstrasse 8. Uroczyście odsłonięto nagrobek Anatazego Raczyńskiego (1788-1874). W miejscu zniszczonego grobowca rodziny Raczyńskich w 1968 roku z powodu budowy muru berlińskiego.
Źródło: My Berlińczycy! Wir Berliner! Historia polsko- niemieckiego sąsiedztwa, str.112. Robert Traba (red.).
2006 Powstaje Polska Akademia Nauk przy Majakowski Ring (Pankow).
2006 Miejsce Pamięci Muzeum Sachsenhausen. Archidiecezja berlińska ufundowała pomnik upamiętniający męczeńską śmierć 96 polskich duchownych wśród których znajdują się kapłani wyniesieni na ołtarze: bł. bp Władysław Góral, bł. o. Stanisław Kubista, bł. ks. Władysław Dembski, bł. o. Józef Innocenty Guz, bł. ks. Michał Piaszczyński.
Źródło: Opracowanie własne.
2009 19 marca otwarto w Epharaim Palais i Märksches Museum wystawę "My Berlińczycy" przygotowaną przez Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie.
Źródło: My Berlińczycy! Wir Berliner! Historia polsko- niemieckiego sąsiedztwa, str.322. Robert Traba (red.).
2009 W czerwcu odsłonięto pomnik "Solidarności".W tylnej części Reichstagu od strony kanału na murze zbudowanym z cegieł pochodzących ze Stoczni Gdańskiej. Umiejscowiono tablicę pamięci walk "Solidarności" o wolność i demokrację.
Źródło: Kontakty. Lipiec 2009r.
2009 Cmentarz St.Hedwig Konrad-Wolf-Strasse. We wrześniu dokonano uroczystego otwarcia wydzielonego obszaru nekropolii na którym pochowano około 3000 robotników przymusowych różnych narodowości (ofiar II wojny światowej), w tym 220 polskich więźniów pracy. W pracach uczestniczyli żołnierze WP i niemieckiej Bundeswehry.
2009 9 października Kirche St. Paulus, Waldenserstrasse 27. Uroczyście odsłonięto tablicę na murach kościoła. Upamiętniającą Feliksa Nowowiejskiego 1877- 1946 wybitnego kompozytora, który studiował, pracował i tworzył w Berlinie w latach 1898, 1901-1904,1907-1909. W 1914 roku odbył służbę wojskową w stolicy Niemiec.
Źródło: Opracowanie własne.
2011 27 luty. Powołano do życia Polską Radę - Związek Krajowy w Berlinie. Członkami i założycielami dachowej organizacji reprezentującej interesy Polonii Berlińskiej zostali; Związek Polaków w Berlinie, Polskie Towarzystwo Szkolne "Oświata", Polski Związek Kulturalny, Stowarzyszenie Kulturalne "Amber", Klub Inteligencji Katolickiej, Związek Krajowy Polskich Inżynierów i Techników, Klub Polskich Handlowców i Przemysłowców "Berpol", oraz Niemiecko – Polskie Stowarzyszenie ds. Integracji, Kultury i Nauki "Polonica". Przewodniczącym PR-ZK w Berlinie został Ferdynand Domaradzki.
Źródło: https://www.facebook.com/Polska-Rada-Zwiazek-Krajowy-w-Berlinie-342207802490264/.
2011 Rangsdorf. Przed domem letniskowym Jana Baczewskiego odsłonięto niemieckojęzyczną tablicę pamiątkową.
Źródło: Opracowanie własne.
2011 Wydano pierwszy numer "Polonia Berlin" miesięcznika informacyjno-ogłoszeniowego.
Źródło: Opracowanie własne.
2011 Wizyta Apostolska Benedykta XVI w Berlinie.
Źródło: Opracowanie własne.
2012 30 lat Polskiej Misji Katolickiej w Berlinie.
Źródło: Opracowanie własne.
2012 25-lecie kwartalnika "Dialog" wydawanego Deutsch-Polnische Gesellschaft e.V.
Źródło: Opracowanie własne.
2013 Według danych Amt für Statistik, w Berlinie mieszka 51 084 (2013r. grudzień) Polaków oraz 52 705 (2012r. grudzień) Polaków z podwójnym obywatelstwem. Liczby przedstawione przez Amt Für Statistik zostały opracowane na podstawie ksiąg meldunkowych miasta Berlin, który nie stosuje wobec obywateli przymusu wymeldowania się. Według szacunkowych obliczeń nad Szprewą i Hawelą mieszka 140 tyś. naszych rodaków.
Źródło: Amt für Statistik Berlin.
2013 24/25 październik. W St.Johannes-Basilika dokonano włamania i aktu profanacji. Rozsypano konsekrowane hostie na ołtarzu. Skradziono naczynia liturgiczne i krzyż procesyjny.
Źródło: Strona internetowa PMK w Berlinie.
2014 PMK. 22 kwietnia ruszyły długo oczekiwane prace budowlane przy budowie domu katechetycznego na terenie przylegającym do Bazyliki St. Johannes przy Lilienthalstr.5. 24 maja bp. Wolfgang Weider poświęcił kamień węgielny pochodzący z domu rodzinnego św. Jana Pawła II, który zostanie umieszczony w fundamentach powstającego budynku.
Źródło: Strona internetowa PMK w Berlinie.
2014 1 sierpnia. Prezydent Niemiec Joachim Gauck dokonał uroczystego otwarcia ekspozycji "Powstanie Warszawskie 1944" w Centrum Dokumentacyjnym "Topographie des Terrors" przy Niederkirchnerstr. 8. W miejscu tym w latach 1933-1945 mieściła się główna kwatera Gestapo i siedziba SS.
Źródło: http://www.1944.pl/artykul/wystawa-powstanie-warszawskie-1944-w-berli,4106.html.
2014 4 listopada. Na terenie muzeum KZ Sachsenhausen dokonano odsłonięcia i poświęcenia pomnika upamiętniającego generała Stefana Roweckiego „Grota” (1895-1944) zamordowanego w tym obozie. W uroczystościach wzięli udział prof. Krystyna Rowecka - Trzebicka, bratanica generała, ambasador RP w Niemczech Jerzy Margański, oraz ks. proboszcz PMK w Berlinie ks. Marek Kędzierski.
Źródło: http://www.berlin.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/pamiec_o_generale_stefanie_roweckim__grocie.
2014 7 grudnia. Poświęcony został Dom Parafialny im. św. Jana Pawła II (mieszczący się na terenie Johannes- Basilika przy Lilienthalstr. 5) przez nuncjusza apostolskiego ks. abp Nikolę Eterovicia. Koszt budowy został sfinalizowany przez Archidiecezję berlińską wyniósł 450 tyś. euro, przy wkładzie PMK 50 tyś. euro.
Źródło: Strona internetowa PMK w Berlinie.
2015 23 czerwca dokonano odsłonięcia i poświęcenia pomnika Jana Pawła II na terenie Johannes Basilika przy Lilienthalerstr 5. W uroczystości wziął udział nuncjusz apostolski w Niemczech ks. abp dr Nikola Eterović.
Źródło: Strona internetowa PMK w Berlinie.
2015 Lipiec. Zmarł kapitan Antoni Jabłoński, który 2 maja brał udział w akcji zawieszenia flagi biało-czerwonej na Siegessäule w stolicy Niemiec.
Źródło:https://marucha.wordpress.com/2016/07/07/nie-zyje-kapitan-antoni-jablonski-zawiesil-w-berlinie-polska-flage/.

Opr. Marek Lischka
Powrót